Hiponartemia

Chorobowy stan obniżenia poziomu sodu w surowicy krwi.

Woda wodzie nie jest równa… najszybciej zmieniającym się parametrem ludzkiego organizmu z dnia na dzień jest gospodarka wodno-elektrolitowa, zwłaszcza kiedy temperatura lub wilgotność powietrza są bardzo wysokie. Nie wszystko co pijemy pozostaje w naszych organizmach, jest to uzależnione od jakości wody i tego co jeszcze ona nam dostarcza – czyli elektrolitów. Można pić wodę, ale wciąż być odwodnionym!

W sytuacji kiedy w organizmie jest zbyt dużo wody względem jednego z najważniejszych elektrolitów – sodu – mówimy o hiponatremii.  Spośród wszystkich zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej to właśnie hiponatremia jest zaburzeniem występującym najczęstszym, w niektórych grupach wiekowych pacjentów szacuje się, że dotyczy nawet 15-30%.

Sód jest głównym kationem i czynnikiem osmotycznym płynu zewnątrzkomórkowego. Chociaż organizm może zawierać nawet do 4000 mmol sodu, tylko połowa może podlegać swobodnej wymianie. W ciągu doby nerki filtrują około 22300 mmol sodu (mg). Nerka reaguje na zmiany w ciśnieniu wewnątrznaczyniowym a w przepływach wewnątrznaczyniowych aktywuje układ renina-aldosteron, hormony natriuretyczne, dopaminę, prostaglandyny i sympatyczny układ nerwowy. Może dzięki temu kontrolować ilość wydalanego sodu oraz utrzymywać prawidłową ilość płynu pozakomórkowego.

Jak opisano powyżej niedożywienie i stany chorobowe mogą wpływać na zmianę gospodoraki sodowej w nerce. Bilans sodu można określić poprzez pomiar zawartości sodu we wszystkich płynach utraconych i podanych. Znaczenie bardziej praktyczna jest metoda codziennego pomiaru masy ciała oraz pomiar stężenia sodu w osoczu.

W płynie zewnątrzkomórkowym znajduje się ponad 90% całkowitych zasobów kationu sodowego. Ta różnica stężeń pomiędzy wnętrzem komórki, a obszarem zewnątrzkomórkowym jest utrzymywany dzięki działaniu mechanizmom utrzymującym równowagę w organizmie.

W praktyce ciężka hiponatremia jest bardzo rzadko obserwowana i jest jednym z niewielu stanów bezpośredniego zagrożenia życia towarzysząc najcięższym przypadkom niedoczynności przysadki, kory nadnerczy i tarczycy. Zdecydowanie częściej możemy mieć do czynienia z łagodną hiponatremią, która u zdrowych ludzi, odżywiających się względnie „zdrowo” szybko jest przez organizm neutralizowana.

Stopień	Stężenie sodu	Objawy
Łagodna	130-135 mmol/l	Zwykle bezobjawowe
Umiarkowana	120-130 mmol/l	Osłabienie, nudności, wymioty
Ciężka	110-120 mmol/l	Bóle głowy, zaburzenia orientacji
	< 110 mmol/l	Zaburzenia oddychania, drgawki, śpiączka

Hiponatremia u sportowców

Nadmierne spożycie płynów w stosunku do strat płynów z moczem oraz potem jest podstawową przyczyną hiponatremii, zwanej także „zatruciem wodnym”. Hiponatremia może ulegać zaostrzeniu w przypadku osobniczych wysokich strat sodu wraz z potem oraz  jednocześnie w następstwie spożywania płynów o niskiej zawartości sodu. Problem ten może zostać także spotęgowany w wyniku nadmiernego spożycia płynów w okresie kilku godzin lub dni poprzedzających zawody. Problem przewodnienia zazwyczaj obserwuje się wśród rekreacyjnie trenujących amatorów.

Łagodna hiponatremia może objawiać się w postaci:

• wzdęć
• opuchlizny kończyn
• przyrostu masy ciała
• nudności
• wymiotów
• bólu głowy
• dezorientacji

W cięższych stanach obserwujemy: majaczenie, drgawki, niewydolność oddechową, utratę świadomości, a w przypadku braku interwencji medycznej, nawet śmierć. Przyczyn wystąpienia hiponatremii jest bardzo wiele i są mocno zróżnicowane, niektórzy autorzy podają, że jest ich nawet 60! Jedną z najczęstszych hipotez jest zespół SIADH. W takim przypadku zmniejsza się ilość produkowanego moczu w organizmie przy jednoczesnym zwiększeniu retencji spożywanych płynów.  Wśród innych hipotez wymienia się: sekwestrację wody w jelicie, używanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które mogą zmieniać funkcje nerek i zmniejszyć produkcję moczu, wysokie straty sodu w pot czy nadmierne spożywanie alkoholu, który samoistnie może powodować hiponatremię.

Czy kobiety mają większe ryzyko hiponatremii?

W raporcie na temat hiponatremii po maratonie w San Diego, 23 z 26 przypadków hiponatremii to kobiety! Może to być spowodowane tym, że estrogen (żeński hormon) hamuje enzym odpowiedzialny za przemieszczanie potasu z komórek, przez co dochodzi do braku wyrównania różnic elektrolitów wewnątrz i na zewnątrz komórki.

Punkty kluczowe

• śmierć w wyniku hiponatremii w sporcie jest spotykana dosyć rzadko, ale takie przypadki odnotowano w przeszłości głównie u sportowców wytrzymałościowych – maratończycy, utramaratończycy, triathloniści – w edukacji żywieniowej zawodników tej grupy należy zwrócić na to zagadnienie szczególną uwagę!
• hiponatremia występuje kiedy poziom sodu we krwi znajdzie się poniżej 135 mmol/l
• hiponatremia może wystąpić głównie u osób które bardzo dużo ćwiczą lub u osób które piją duże ilości czystej wody bez elektrolitów
• nadmierne picie czystej wody pozbawionej elektrolitów jest głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia hiponatremii
• można zmniejszyć ryzyko wystąpienia hiponatremii pijąc optymalną ilość płynów oraz zwiększając ilość produktów które uzupełnią straty elektrolitów traconych z potem
• dla większości sportowców odwodnienie jest największym wrogiem, które ogranicza zdolności wysiłkowe zawodnika
• kobiety są bardziej narażone na hiponatremię

W celu zachowania homeostazy, optymalnych zdolności wysiłkowych i poczucia dobrego samopoczucia, sportowcy powinni dążyć do utrzymania odpowiedniego poziomu nawodnienia przed, podczas i po zakończeniu wysiłku fizycznego. Minimalne zapotrzebowanie na wodę to ok. 30 ml na każdy kilogram masy ciała (70 kg -> 2,1 l). jeśli jesteś aktywny/aktywna sportowo zapotrzebowanie może wzrosnąć nawet do 50-80 ml na kilogram masy ciała! Dlatego zupełnie nie sprawdza się zalecane 1,5 litra wody w ciągu dnia.

Chociaż odpowiedź organizmu na odwodnienie jest złożona i zindywidualizowana, deficyt wody powyżej 2% masy ciała może negatywnie wpływać na funkcje poznawcze i zdolności wysiłkowe w trakcie wysiłku. Dlatego też sprawdź swoje tempo pocenia się i wybieraj wartościową wodę, a nie taką, która przez Ciebie przeleci!

Wraz z potem tracimy

• wodę
• sód – zróżnicowane ilości, które są zależne osobniczo
• potas
• wapń 
• magnez

W przypadku osobniczych wysokich strat sodu wraz z potem, zaleca się jego podaż nawet w trakcie trwania wysiłku fizycznego. Dotyczy to w szczególności sportowców odznaczających się wysokim tempem potliwości (>1,2 L/h), wysoką koncentracją sodu w pocie lub sytuacjach, w których czas trwania wysiłku fizycznego przekracza 2 godziny. Pomimo dużej zmienności międzyosobniczej, średnie stężenie sodu w pocie wynosi ok.  1 grama na litr potu.

Uczucie pragnienia jest często pierwszym sygnałem naprawczym, żeby przywrócić prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Pomimo, że nie chce Ci się czasami sięgnąć po butelkę – zrób to!

Najczęściej obserwowanym objawem odwodnienia są kurcze mięśni – większość z nas od razu skojarzy to z suplementacją magnezu, ale magnez jest niewielką cząstką w zaburzeniach elektrolitowych, zdecydowanie ważniejsze jest przywrócenie prawidłowego nawodnienia oraz uzupełnienie takich elektrolitów jak potas, sód i chlor!

Po ćwiczeniach

W zależności od tempa pocenia się, intensywności, długości trwania wysiłku, warunków środowiska, wysokości nad poziomem morza czy też spożywanych produktów przed wysiłkiem – zazwyczaj po zakończeniu treningu występuje deficyt wody. Badania pokazują, że płyny z wyższą zawartością sodu, zdecydowanie lepiej nawadniają organizm, niż te napoje które go nie zawierają. Dlatego wybieraj dobre jakościowo źródło nawodnienia.

Kliniczna ocena stanu nawodnienia

• Badania laboratoryjne:

• Morfologia krwi: hematokryt, hemoglobina, MCV, MCH
• Stężenia elektrolitów
• Badanie gazometryczne
• Stężenie mocznika i kreatyniny w surowicy
• Osmolarność surowicy i moczu
• Stężenia białka w surowicy
• Ciężar właściwy moczu
• Stężenia elektrolitów w moczu